Cultish: Waarom ook jij kunt vallen voor een cult

Als ik vroeger aan een cult dacht, dan dacht ik aan een groep mensen die zich afzondert van de maatschappij. Waarschijnlijk hebben ze een leider, een extreem geloof of worden leden in het geheim gehersenspoeld. Maar sinds ik het boek ‘Cultish’ van Amanda Montell heb gelezen, weet ik dat het niet zo simpel is. En dat culten ook niet altijd extreem zijn, maar dat ze wel overal aanwezig zijn. Zelfs in mijn boekenkast, op mijn social media feed en in mijn keukenkastje – en waarschijnlijk ook in die van jou.

Ik zou nooit voor een cult kunnen vallen, toch?

Ik zie mezelf als vrij ruimdenkend, maar ook als een rationeel persoon. Ik zou daarom nooit voor een cult vallen of blindelings een leider volgen. En ik zou mijn geld zeker niet aan culten of groepen die cultachtig gedrag vertonen uitgeven. Toch? Helaas moet ik, na het lezen van dit boek en wat verder onderzoek, toegeven dat ook ik hier vatbaar voor ben. Onderzoek toont aan dat volgers van culten mensen uit alle lagen van de samenleving zijn. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze vaak op zoek zijn naar verbinding en zichzelf graag willen verbeteren (1). Het beeld dat ik had, van ietwat domme volgers die niet voor zichzelf konden denken, klopt dus niet. Het zijn juist vaak mensen die ruimdenkend zijn, die openstaan voor nieuwe ideeën en een verschil willen maken.

Nu ben ik nooit onderdeel geweest van een echte cult (alhoewel: wat is een “echte cult”?). Maar ik kocht wel boeken en cursussen van bepaalde spirituele leiders en was maar al te graag onderdeel van hun “tribe”. In in een later stadia kocht ik zelfs dure cursussen van deze leiders en coaches, omdat ik door hun werd toegejuicht om ook als coach te werken en mensen te “inspireren”. Ik voelde me thuis in hun Facebook-groepen met voornamelijk vrouwelijke leden. We stonden allemaal open voor spiritualiteit, wilden de wereld veranderen en zoveel mogelijk mensen bereiken. Terwijl ik dit nu, een paar jaar later, zo opschrijf zie ik het meteen: ik was onderdeel van een groep die cultachtig gedrag vertoonde.

Wat hedendaagse coaches en culten met elkaar gemeen hebben

Een inspirerende Instagram post, een boek over persoonlijke ontwikkeling of een retreat op Ibiza lijken onschuldig. Vaak zitten er ook geen kwade bedoelingen achter. Ik weet zeker dat het merendeel van de coaches het goed bedoelen en mensen willen helpen. Waar het een beetje cultachtig begint te worden is wanneer deze coaches en spirituele leiders (dit is trouwens een veelgebruikte term die ze zichzelf vaak toe-eigenen) het opeens hebben over een “tribe” van volgers. Wanneer ze beginnen over complottheorieën, omdat ze overtuigd zijn dat de overheid of andere leiders iedereen voorliegen. Wanneer ze zichzelf en hun volgers als “verlicht” zien, want zij hebben immers de waarheid gevonden. En wanneer deze “waarheid” zoveel mogelijk verspreid moet worden, zodat ze de rest van de wereld “wakker kunnen maken”.

Van yoga naar een cult

Zelfs bewegingen die ooit liefdevol begonnen kunnen uiteindelijk een cult worden. Bijvoorbeeld Kundalini Yoga, onder leiding van Yogi Bhajan. Onder zijn leiding werd de groep 3HO (“Healthy, Happy, Holy”) geboren in de jaren ’70. De charmante leider wilde dat de hele wereld kennis maakte met yoga en hierdoor gelukkiger zou worden. Maar om lid te worden van 3HO moest je meer doen dan wat yogalessen volgen. Volgers moesten vlees en alcohol opgeven en elke ochtend om half vijf opstaan om religieuze teksten te lezen en aan yoga te doen. Dat was niet alles: er vonden gearrangeerde huwelijken plaats, volgelingen kregen een nieuwe naam (zodat ze allemaal onderdeel van de “familie” werden) en werden gevraagd om geen relaties met mensen buiten 3HO te onderhouden. Enthousiaste en “gekozen” volgelingen mochten daarnaast grof geld neerleggen om zelf gecertificeerd Kundalini yoga-instructeur te worden.

Als je twijfelde over bepaalde lessen of overtuigingen, dan werd je snel gewaarschuwd. Je niet aan de regels houden zou zomaar kunnen betekenen dat je in een volgend leven met een “lagere vibratie” terugkomt. Bijvoorbeeld als een kakkerlak. Ja, serieus: volgers van Yogi Bhajan dachten dat kakkerlakken voorheen mensen waren, die niet volgens de lessen van de yogi leefden. Dit klinkt absurd, maar als je dit soort verhalen keer op keer hoort en je je zo verbonden voelt met een groep, dan ga je het zomaar geloven… Alhoewel 3HO zichzelf geen cult noemt, zouden de meeste buitenstaanders – die voorbij de yogalessen en aanvankelijk gelukkige volgers kijken – daar toch anders over denken.

Hoe Yogi Bhajan in mijn keukenkastje terecht kwam

Ik dacht genoeg gelezen te hebben over deze cult, maar tot mijn verbazing las ik vervolgens dat deze “guru” en zijn cult het populaire theemerk Yogi Tea hebben opgezet. “Toch niet de Yogi Tea die ik elke dag drink?”, vroeg ik me verbaasd af. Maar helaas: toen ik de verpakking bekeek, zag ik zijn foto en naam op de zijkant staan. Wat!? Dit is toch de thee die bij alle “ethische” winkels wordt verkocht? De thee met van die leuke positieve affirmaties op elke theezakje? Teleurgesteld gooide ik de verpakkingen weg en besloot ik om nooit meer Yogi Tea te kopen.

Na wat verder onderzoek naar Yogi Bhajan en zijn cult gedaan te hebben, kwam ik veel meer nare verhalen tegen. Zo zijn er talloze verklaring van vrouwen dat hij ze aangerand, verkracht of vernederd heeft. Eén van de vrouwen die onlangs naar voren trad vertelde dat ze pas 8 jaar was toen het begon. Dit artikel van LA Magazine gaat hier dieper op in. Lekker “holy” dus, deze man. Op de website van Yogi Tea (2) staat trouwens geen woord meer over Yogi Bhajan, zijn cult of de beschuldigingen van vele vrouwen… De echte geschiedenis van het merk, daar lijken ze liever niet meer over te willen praten.

Waar ik vanaf nu op let

Culten promoten zichzelf nooit als een cult. Leiders die achter de schermen hun volgers vernederen en aanranden zullen er alles aan doen dat dit niet naar buiten komt. Culten willen immers meer volgers, meer geld en meer bekendheid opdoen. De leiders komen daarom charmant, betrouwbaar en vriendelijk over. Ze willen je alleen maar helpen, zodat jij “meer in je kracht kan staan”. Ze verwelkomen je in een groep waar je eindelijk jezelf kunt zijn. Natuurlijk is niet elke coach of leider onderdeel van een cult. Maar hoe zie je het verschil tussen een oprechte en goede coach en een cult/cultachtige praktijken? Dit zijn een aantal tekenen waar ik nu op let:

– Geloven ze dat zij “de waarheid” ontdekt hebben? En dat de rest van de wereld het niet snapt / als “schapen” leeft / nog niet verlicht is en dit moet worden? Wegklikken.

– Beloven ze je een groep waar je eindelijk jezelf kunt zijn, waar je je verbonden met alles en iedereen gaat voelen en je onderdeel van een “echte familie” wordt? Wegrennen!

– Zijn er verschillende niveaus in hun (vervolg)lessen of groepen? En moet je steeds meer geld uitgeven om bij die volgende niveaus te komen? Geen cent aan uitgeven.

– En als laatste: voelen ze zichzelf verheven boven de rest? Kennen ze zichzelf een naam toe zoals “guru” of “spiritueel leider”? Of nog een gradatie erger: denken ze dat God in hun leeft en via hun zijn lessen verspreid? Heel snel wegrennen.

Als je meer wilt lezen over dit fascinerende onderwerp, dan kan ik Amanda Montell’s boek Cultish: The Language of Fanaticism aanraden. In haar boek beschrijft ze wat cultleiders, MLM “boss babes” en online guru’s met elkaar gemeen hebben. Een super interessant boek dat echt mijn ogen heeft geopend. Het liet me inzien hoe populaire coaches en leiders dezelfde technieken gebruiken als cultleiders. En hoe mensen zoals jij en ik voor culten kunnen vallen.

Nu alleen nog even een vervanger vinden voor mijn voorheen favoriete gemberthee…

Bronnen:
1: 3 reasons why people join cults, according to a cult-recovery therapist
2: Yogi Tea: Onze geschiedenis
Afbeeldingen: Justin Luck & Lucas Pezeta via Pexels